Uczenie się przez nauczanie (LdL)

Metoda polega na wzajemnym uczeniu się uczniów. Twórcą metody LdL jest niemiecki nauczyciel języka francuskiego Jean-Pol Martin. Wyróżniamy dwa warianty uczenia się przez nauczanie.

Pierwszy to lekcja prowadzona przez jednego lub dwoje uczniów.  W tej metodzie najczęściej uczniowie prowadzący lekcje otrzymują od nauczyciela (np. drogą losowania)  lub wybierają samodzielnie cel i temat lekcji, którą  przeprowadzą w klasie. Nauczyciel pełni funkcje doradcy i pomaga uczniom w przygotowaniu lekcji (w miarę potrzeb sygnalizowanych przez uczniów).  Uczniowie przygotowujący lekcję sami:  wybierają lub wymyślają sposób wprowadzenia nowego materiału, poszukują źródeł informacji, opracowują ćwiczenia, gry edukacyjne lub karty pracy. Stosowałam tę metodę w praktyce w klasie czwartej (trzeci rok nauki języka niemieckiego). Uczniowie przygotowywali lekcję w parach i losowali tematy i cele lekcji. Proponowałam im swoją pomoc i wsparcie, jednak większość z nich wolała przygotować lekcję samodzielnie. Myślę, że potraktowali to jako wyzwanie, a wyzwania MOTYWUJĄ.  Ku mojemu zaskoczeniu byli niezwykle kreatywni i tylko w nielicznych przypadkach musiałam włączać się w proces prowadzenia lekcji. Wykorzystali wiele pomysłów, które znali z moich lekcji (uczniowie nauczyli się ode mnie), ale wprowadzieli własne rozwiązania i metody (i ja nauczyłam się od uczniów). Inni uczniowie (uczestniczący w lekcji) zachowywali się w sposób bardziej zdyscyplinowany niż na moich lekcjach!

Wariant bardziej wymagający to uczenie się w 4-5-osobowych grupach przez dłuższy czas.  

Uczniowie samodzielnie tworzą grupy, jednak warunki określa nauczyciel:  w każdej grupie mają być chłopcy i dziewczęta  wykazujący różny poziom wiedzy ogólnej. Korzystne jest, jeśli mają wspólne zainteresowania (np. uprawianie sportu, gra na instrumentach muzycznych itp.). Uczniowie i uczennice otrzymują grupowe   portfolio  zawierające tematy, cele, kryteria  sukcesu i zadania prowadzące do ich osiągnięcia.  Samodzielnie wybierają zagadnienia, którymi chca się zająć w określonym czasie.

Pracując w grupie, uczniowie zmieniają się rolami ekspertów, zależnie od zawartych w portfolio zadań.  Oznacza to, że konkretne treści, informacje przygotowuje jeden uczeń/jedna uczennica, a następnie uczy innych członków grupy. Swoją pracę i współpracę uczniowie dokumentują w portfolio. Nauczyciel powienien zadbać o to, by praca była rozłożona równiomiernie pomiędzy członkami danej grupy. Ale jeśli taki system obejmuje wiele przedmiotów, to może zdarzyć się, że uczniowie wybieraja sobie „specjalizacje” (Antek jest ekspertem od matematyki, a Karolina – od niemieckiego).

Uczenie się przez nauczanie obejmuje zadania:

1. sporządzanie notatek lekcyjnych na podstawie źródeł internetowych,  materiałów przygotowanych samodzielnie oraz przez nauczyciela, materiałów interaktywnych
2. przygotowanie  zadań domowych, np.  wspólnej pracy w „chmurze”
3. dokumentowanie  pracy lekcyjnej (również  przy użyciu mobilnych nośników informacji)
4. przygotowanie prezentacji  (w klasie, na stronę internetową).

Uczenie się poprzez nauczanie umożliwia skuteczne, skoncentrowane na uczniu realizowanie podstawy programowej.

Odwrócona lekcja

Odwrócona klasa (flipped classroom) to odwrócenie procesu edukacyjnego, w którym uczniowie zamiast odrabiania pracy domowej wynikającej z poprzedniej lekcji przygotowują się do mających nastąpić zajęć.  Wykonywanie zadań utrwalających w domu często prowadzi do utrwalania błędów lub błędnego rozumowania. Nierzadko wymaga lub prowadzi do zaangażowania rodziców, którzy nie mając przygotowania merytorycznego  błędnie tłumaczą dzieciom niektóre zagadnienia. Sama popełniałam tego typu błędy, np. wprowadzając „x” kiedy moje dzieci były w pierwszej czy drugiej klasie szkoły podstawowej.

W odwróconej lekcji uczniowie przygotowują się do lekcji na podstawie wcześniej otrzymanych materiałów (multimedia, książki, internet i inne) lub wyszukują informacje samodzielnie, zapoznają się z nowymi treściami na podstawie materiałów źródłowych lub tekstów przygotowanych przez nauczyciela.  Korzystanie ze źródeł internetowych służy również temu, by dzieci i młodzież dostrzegli, że nie wszytskie informacje zamieszczane w sieci są zgodnie z prawdą.

Uczniowie przychodzą na lekcję już przygotowani i mogą wyjaśnić swoje wątpliwości przez zadawanie pytań nauczycielowi i przećwiczenie zadań w praktyce. Nauczyciel obserwuje proces wykonywania zadań i może na bieżąco korygować błędy i wskazywać, co uczeń już potrafi, z czym radzi sobie dobrze.  

Zastosowanie tej metody pozwala na skrócenie procesu edukacyjnego. Praca na lekcji koncentruje się na tym, co sprawia uczniom największą trudność.

Metoda odwróconej klasy składa się z następujących etapów: 

• wybór tematu – uczniowie z nauczycielem (lub sam nauczyciel) wybierają temat do realizacji;
• opracowanie tematu – uczniowie pracują w domu samodzielnie lub w grupach na podstawie materiałów dydaktycznych przekazanych przez nauczyciela;
• systematyzacja zdobytej wiedzy – uczniowie w obecności nauczyciela na lekcji wyjaśniają wątpliwości i porządkują zdobytą wiedzę;
• ewaluacja – uczniowie recenzują i oceniają zdobytą wiedzę.

Praca tą metodą może początkowo sprawiać różne trudności – np. nie wszyscy uczniowie będą przygotowani do pracy na lekcji.  Tu warto zaangażować rodziców i poprosic ich o pomoc i wsparcie. Zwykle z czasem te trudności zanikają. Uczniowie staja się bardziej odpowiedzialni za swoje uczenie się.

Przydatne linki:

https://pl.khanacademy.org

http://edudu.pl/

Angażowanie uczniów

Jeżeli z jakiś powodów musimy przyprowadzić lekcję „transmisyjną” (nauczyciel mówi – uczniowie słuchają), to powinniśmy zatroszczyć się o angażowanie uczniów. Wiadomo, że samo słuchanie nie jest najbardziej efektywnym sposobem uczenia się. Nowe konstrukty w mózgu powstają jedynie wówczas, jeśli uczący się jest aktywny.

Refleksja nad tym czego się uczymy jest elementem wszystkich strategii angażowania. Uczniowie powinni mieć okazje i czas na analizowanie materiału, odnajdywanie niezrozumiałych elementów, określanie stopnia opanowania nowych treści. Refleksja może odbywać się indywidualnie lub w grupie. Najkorzystniejsze jest   stosowanie takiej procedury, że najpierw refleksja dokonywana jest indywidualnie, a dopiero potem uczniowie porównują swoje spostrzeżenia i wnioski  i o nich dyskutują.  Dla nauczyciela poznanie refleksji uczniów stanowi źródło informacji na temat stopnia zrozumienia treści i sposobu rozumowania uczniów.

Można zaproponować technikę WCU. Na początku lekcji uczniowie wypełniają dwie pierwsze kolumny: WIEM i CHCĘ SIĘ DOWIEDZIEĆ. W czasie zajęć lub podsumowania – sporządzają notatkę w trzeciej kolumnie UMIEM.

WIEM	CHCĘ SIĘ DOWIEDZIEĆ	UMIEM

Dzięki zastosowaniu tej techniki nauczyciel może zorientować się na początku lekcji, jaką wiedzą na dany temat dysponują uczniowie.  Wtpełnienie drugiej kolumny zachęca do stawiania pytań.  Uczniowie są na ogół odzwyczajeni od tej formy aktywnosci. Wydaje się, że w szkole zadawanie pytań jest domeną nauczycieli. A przecież mózg pracuje afektywniej, jeśli dostrzega przydatnośc wiedzy i jest ona zgodna z jego zainteresowaniami. „CHCĘ SIĘ DOWIEDZIEĆ” może być wskazówką dla nauczycieli, jakim zagadnieniom poświęcić więcej uwagi, by sprostać oczekiwaniom uczniów.  Ostatnią kolumnę mogą wypełniać uczniowie samodzielnie lub po refleksji w grupach.

Przy omawianiu nowo poznanych treści wspólna nauka przynosi kilka korzyści. Przede wszystkim uczniowie mogą spojrzeć na nowe treści z różnych perspektyw. Badania nad uczeniem się wskazują ponadto na to, że interakcja w grupie nie tylko wspiera zdobywanie wiedzy, ale też daje uczniowi świadomość własnej wiedzy, którą bez takiej interakcji osiągnąć jest trudno (jeśli w ogóle jest to możliwe) .  Uczenie się w grupie jest efektywne wówczas, jeśli grupy są odpowiednio dobrane, a ich wielkość nie przekracza 4 osób. Optymalnie nauka przebiega w grupach 2-3 osobowych, które łatwo jest utworzyć w układzie klasowym z dwuosobowymi ławkami uczniowskimi.

1.            Streszczenie

Przy przekazywaniu nowych treści w formie podającej należy pamiętać o tym, że zdolność aktywnego słuchania czy obserwacji jest krótkotrwała. Można sprawić, że uczniowie słuchają narracji nauczyciela z większym zaangażowaniem i zainteresowaniem, a zatem  przez dłuższy czas, jeśli opowieść jest ciekawa, pełna humoru i anegdot, lecz nie ma pewności, czy  z tej opowieści uczniowie zapamiętają informacje o znaczeniu kluczowym dla procesu uczenia się.  Ćwiczeniem, wpływającym na rozwój pamięci jest streszczenie informacji uzyskanych od nauczyciela. Uczniowie samodzielnie zapisują najważniejsze ich zdaniem informacje  przedstawione przez nauczyciela - streszczają jego wypowiedź, a następnie sprawdzają, czy podobne treści zanotowały inne osoby (w parach lub grupach). Na zakończenie wybrani uczniowie odczytują swoje streszczania a nauczyciel  określa, co było w nich najważniejsze i uzupełnia ewentualne braki. Streszczenie ćwiczy pamięć i umiejętności selekcjonowania informacji.  W odróżnieniu od sporządzania notatek streszczenie powinno nastąpić po całym wykładzie/prelekcji/pogadance nauczyciela.

2.            Sporządzenie notatek

Nauczyciel powinien przeznaczać czas na sporządzenie notatek, podsumowania fragmentu wypowiedzi lub obserwacji.  Należy również zastanowić się nad pytaniem, na jakie uczniowie powinni  udzielić odpowiedzi w swojej notatce i zdecydować, w którym momencie pytanie zostanie zadane (przed czy po prezentacji nowych treści).  Przykładowe pytania ogólne to: Co chciał/aby/ś zapamiętać? Co Cię zaciekawiło?  Co jest w tym najważniejsze? Pytania mogą być  bardziej szczegółowe i dotyczyć konkretnych zagadnień związanych np. z kryteriami osiągnięcia celów lekcji. Przy formułowaniu pytań warto uwzględnić  różne ich poziomy – od takich, które wymagać będą powierzchownego przetwarzania  (zapisanie dosłownej informacji) po takie, które wymagają  głębokiego przetwarzania (wnioski, argumenty podważające podane informacje, całościowy obraz, z czym wiążą się uzyskane informacje).

Uczniowie mogą sporządzać notatkę samodzielnie, a potem porównać ja z tym, co zapisał inny uczeń. Innym rozwiązaniem jest dyskusja w parach i  sporządzenie wspólnej notatki lub podsumowania. W każdym z tych przypadków  nauczyciel powinien sprawdzić, czy uczniowie rzeczywiście dostrzegli informacje o znaczeniu kluczowym i je zapisali.

W starszych klasach można wprowadzić przedstawiony poniżej sposób notowania.

?	Notatki w trakcie  wykładu/prelekcji/pokazu/pogadanki/doświadczenia	J
Wnioski:

W środkowej kolumnie uczniowie notują na bieżąco wszystkie informacje. W kolumnie „?” – pytania, jakie nasuwają im się w trakcie słuchania lub obserwacji. W trzeciej kolumnie – wszystko, co ich rozbawiło lub rozśmieszyło. Na końcu (lub jako praca domowa) pojawiaja się wnioski lub najważniejsze zagadnienia poruszane w trakcie lekcji. Oczywiście warto przyjrzeć się wnioskom uczniów i w miarę potrzeb korygować je.

3.            Opracowanie pytań i przewidywanie

Ta technika polega na zastanowieniu się przez uczniów nad tym, jakie jeszcze  informacje są potrzebne do pełnego zrozumienia  zagadnienia, i opracowaniu pytań do nauczyciela po zapoznaniu się z częścią treści lub całym materiałem informacyjnym.  Uczniowie opracowują pytania indywidualnie lub w grupach. 

Inną formą jest przewidywanie, co nastąpi w kolejnej części prezentacji, stawianie hipotez co do wyniku doświadczenia czy wydarzeń w kolejnej części  filmu.  Również w tym wypadku nauczyciel  zachęca uczniów do wypowiedzi.

4.            Pozawerbalne przedstawienie informacji

Sporządzenie notatek, streszczenia, podsumowania i opracowanie pytań należą do werbalnych metod angażowania uczniów – we wszystkich tych przypadkach stosujemy językowe formy przetwarzania informacji.  Dla wielu uczniów bardziej trafnym sposobem będzie stosowanie  technik pozawerbalnych: tworzenie mapy mentalnej lub innego przedstawienia graficznego,  tworzenie modelu,  rysowanie obrazu lub piktogramu czy tworzenie kinestetycznych reprezentacji treści (np. pokaz czy inscenizacja). Takie formy pracy uwzględniają wielorakie kanały sensoryczne uczniów i wspomagają przetwarzanie informacji przez kinestetyków i wzrokowców.  Takie formy przedstawiania informacji wymagają analizy treści, zastanowienia się, co z czym się łączy, uwewnętrzniania wiedzy.