Modele stylów uczenia się

Model półkulowy

Mózg składa się z półkul, obie są aktywne w czasie uczenia się i wykonywania czynności. Każda z nich ma jednak inne funkcje i „talenty”.

Lewa półkula jest logiczna, analityczna, konkretna, a prawa – emocjonalna, intuicyjna,

U ludzi można zaobserwować cztery sposoby „korzystania” z półkul podczas uczenia się:

1)      dominuje lewa półkula,

2)      dominuje lewa półkula,

3)      półkule działają w sposób zintegrowany,

4)      dominuje jedna z półkul w zależności od zadania.

Osoby z dominującą lewą półkulą uczą się łatwiej, jeśli uzyskują konkretne i usystematyzowane informacje. Werbalny przekaz informacji schematy i zasady są dla nich łatwe do przyswojenia. Sporządzają czytelne notatki w punktach, tabelach. Zadają konkretne pytania. Planują i działają zgodnie z planem.  Decyzje podejmują rozważnie po rozpatrzeniu za i przeciw.

Osoby z dominującą prawą półkulą posługują się wyobraźnią i intuicją. Notatki sporządzają w formie rysunków lub map mentalnych. W sposób subiektywny oceniają wartość informacji. Często są nieuporządkowani, wykazują się kreatywnością. Potrafią podejmować szybkie spontaniczne decyzje pod wpływem emocji i intuicji.

U osób, których półkule działają w sposób zintegrowany można zaobserwować kreatywność przy jednoczesnej zdolności wyciągania i werbalizowania wniosków – potrafią oni nie tylko stworzyć coś nowego, ale jednocześnie wyjaśnić, na podstawie jakich przesłanek doprowadzili do wynalazku. Sporządzają notatki w sposób najbardziej pasujący do treści, łączą obrazy z opisem. Planują, wykraczając poza schematy.

Osoby, u których dominacja półkul zależy od sytuacji i zadania dość płynnie przechodzą z jednej „skrajności” w drugą.

Nietrudno zauważyć, że integracja obu półkul ma pozytywny wpływ na uczenie się, a w przyszłości – na zdolność człowieka do innowacyjności, nieschematyczności w myśleniu, a jednocześnie zdolności do konsekwentnego realizowania planów i zamierzeń.

Model sensoryczny zakłada, że dla informacja jest przetwarzana przez zmysły. W istocie kanały sensoryczne (zmysły) są drogą, jaka informacja dociera do mózgu. Czy więcej zmysłów jest zaangażowana w procesie poznawczym – tym bardziej efektywne jest uczenie się. Model nauki sensorycznej zakłada cztery różne style nauki: wizualny, słuchowy, kinestetyczny i dotykowy.

„Wzrokowcy” odbiera w pierwszej kolejności i najbardziej intensywnie to, co widzą. Można go również opisać jako sposób, w jaki mózg tworzy wyobrażenie podczas snu lub myślenia.

„Słuchowiec” w naturalny sposób skupia się na procesie słuchania – nie tylko innych lecz również swojego wewnętrznego monologu lub dialoguJ. 

Dla „kinestetyków”  ważne są: działanie i ruch w czasie przyswajania informacji, wykonywanie doświadczeń, konstruowanie oraz udział emocji.

„Dotykowcy” potrzebują poczuć poprzez dotyk – manipulować w czasie odbierania informacji, trzymać cos w dłoni, a nawet... żuć gumę.

Żaden człowiek nie jest tylko i wyłącznie wzrokowcem, słuchowcem, kinestetykiem lub dotykowcem. Dlatego warto myśleć o dominującym kanale sensorycznym, a nie jedynym skutecznym w uczeniu się.

Model wielofunkcyjny łączy półkulowość z dominującym kanałem sensorycznym.  W ten sposób powstały kategorie  „wzrokowców z dominująca lewą półkulą” (WL), „wzrokowców z dominującą prawa półkulą” (WP), „słuchowców z dominującą lewa półkulą” (SL) itd.  

Wzrokowcy z dominująca lewą półkulą (WL)

Uczenie się poprzez	Wspieranie uczenia się:
informacje wizualnie zamieniane na symbole i wyrazy materiały drukowane (książki, instrukcje itp.) wykresy, plakaty, diagramy myślenie linearne porządkowanie informacji (chronologicznie, alfabetycznie) systematyczność sporządzanie zestawień, harmonogramów, planów	Podawanie informacji wzrokowych (języka liter, słów, liczb, diagramów, schematów). Przekazywanie informacji w formie tekstowej – do samodzielnego przeczytania. Zapewnienie kontaktu wzrokowego z nauczycielem. Podawanie uporządkowanych informacji po kolei. Przedstawianie zapisanych słów i zwrotów na lekcjach języka obcego. Zachęcanie do planowania własnej pracy. Podawanie kryteriów w postaci kolejnych kroków do celu.
Trudność – podsumowanie, synteza wiadomości

Wzrokowcy z dominującą prawą półkulą mózgu

Uczenie się poprzez	Wspieranie uczenia się:
obrazy - wzory, kształty, grafikę, kolory w przestrzeni, postrzeganie całości obrazu, a następnie dostrzeganie szczegółów, zapamiętywanie w formie obrazów, obserwacja ruchów ust i wyrazu twarzy rozmówcy, brak poczucia czasu, przywiązują wagę do estetyki, kolorów	Podawanie informacji w formie obrazów, ilustracji, kolorowych tekstów interesujących graficznie (np. czcionka). Jeśli wykład – to bogato ilustrowany obrazami, rysunkami, opisami pobudzającymi wyobraźnię. Pokazy na żywo, filmy, odgrywanie wydarzeń. Podawanie celu i kryteriów sukcesu. Burza mózgów, skojarzenia. Samodzielne odkrywanie wiedzy. Notatki w postaci mapy myśli. Przekładanie tekstu na obraz.
Trudności: kłopoty ze zrozumieniem wyrazów nieprzekładających się na obrazy (rodzajniki, czasowniki posiłkowe, przyimki), abstrakcyjne pojęcia.

Słuchowcy z dominującą lewą półkulą mózgową (SL)

Uczenie się poprzez	Wspieranie uczenia się:
informacje ustne (słowa, liczby) podawane szczegółowo i krok po kroku, wypowiadanie na głos swoich myśli, rozmowa z innymi (uczenie się w grupie) zwracanie uwagi na sposób mówienia nucenie, śpiewanie, mówienie na głos potrzeba ciszy w czasie uczenia się („słuchają” własnych myśli) uporządkowanie	Umożliwienie słuchania i jednocześnie mówienia. Wykład, dyskusja, ustna prezentacja. Podawanie informacji szczegółowych w sposób systematyczny. Wykorzystanie środków audytywnych (nagrania, filmy, radio). W czasie czytania powinni zadawać sobie pytania o to, co czytają.
Trudność: nadmiar bodźców dźwiękowych (szepty innych uczniów, ich rozmowy nie na temat, odgłosy z ulicy).

Słuchowcy z dominującą prawą półkulą mózgową (SP)

Uczenie się poprzez	Wspieranie uczenia się:
słuchanie (wrażliwość na muzykę, tembr głosu, słowa), nie lubią całkowitej ciszy, zdolność do „czytania” w myślach innych, intuicyjne odczytywanie związków i relacji, dobra pamięć wizualno-przestrzenna	Uczenie się przy muzyce. Używanie nacechowanych emocjonalnie słów. Umożliwienie odczytywania, nagrywania i odsłuchiwania informacji. Kojarzenie informacji z muzyką, rymowankami, rytmem. Uświadamianie celu, pokazanie obrazu całości. Pomoce audiowizualne z efektami dźwiękowymi, głosami, muzyką. Demonstracje na żywo. Przerabianie czytanych tekstów na filmy lub słuchowiska. Przechodzenie od ogółu do szczegółu. W czasie wykładu – częste powtarzanie ważnych informacji . Odwoływanie do wyobrażeń, tworzenie map myśli, realnych obiektów.
Trudność (?): wyczuwanie i wrażliwość na emocje mówcy; błędy w postrzeganiu szczegółów (literówki, „czeskie błędy” w liczbach)

Dotykowcy z dominując lewą półkulą mózgową (DL)

Uczenie się poprzez	Wspieranie uczenia się:
symboliczny język liter, liczb i słów, używając jednocześnie rąk, palców i ... emocji, w sposób sekwencyjny, poprzez emocje i dzięki możliwość ekspresji, odbieranie informacji werbalnych nacechowanych emocjonalnie, wspierające komunikaty, pomaganie innym – wyjaśnianie, pomoc w nauce.	Pozwolenie na trzymanie w ręku gumowej piłeczki lub żucie gumy, rysowania i bazgrania w czasie słuchania. Wyrażanie myśli w kategorii uczuć. Zachęcanie do zapisywania tego, co widzą i słyszą. Podawanie nowego materiału w połączeniu z doznaniami fizycznymi i emocjonalnymi. Umożliwianie intuicyjnego rozumienia, przewidywania. Zapisywanie i opisywanie obserwacji. Uczenie się przy ulubionej muzyce. Wczuwanie się w postaci i sytuacje. Docenianie i dbanie o relacje i uczucia.
Trudność: duża wrażliwość na emocje i zachowania innych

Dotykowcy z dominującą prawą półkulą mózgu (DP)

Uczenie się poprzez	Wspieranie uczenia się:
myślenie globalne, ogólny obraz, wykorzystanie intuicji i wyobraźni, odwoływanie się do uczuć, dobrą atmosferę w grupie i w relacjach z nauczycielem, spontaniczne i intuicyjne działania oryginalne stosowanie informacji	Umożliwienie używanie palców, dłoni – trzymanie czegoś. Stosowanie metafor, języka symboli. Zachęcanie do szkicowania, rzeźbienia, rysowania. Kopiowanie obrazów lub przedstawień graficznych. Podawanie globalnego obrazu (całości). Umożliwianie eksperymentowania i manipulowania. Uczenie się przy muzyce. Wyobrażanie sobie czytanych treści na poziomie emocjonalnym (np. identyfikacja z postaciami). Zachęcanie do ilustrowania czytanych treści. Sporządzanie mapy myśli.
Trudność – brak wytrwałości  dokładności

Kinestetycy z dominującą lewą półkulą mózgową (KL)

Uczenie się poprzez	Wspieranie uczenia się:
zorganizowane i systematyczne myślenie, pozyskiwanie werbalnych informacji, wyzwania, rywalizację, ruch i w ruchu, rozmowy i dyskusje, opisywanie tego, co robią.	Umożliwienie ruchu (wiercenie się, wstawanie, pisanie markerami na tablicy). Określanie reguł o zasad pracy. Podawanie informacji w sposób zorganizowany i systematyczny. Uczenie się w domu na rowerze treningowym lub chodząc. Stosowanie gier edukacyjnych, odgrywania ról, rywalizacji. Pokazywanie struktury, planu, instrukcji. Wykorzystanie do demonstracji i pokazów. Odwoływanie się do sytuacji z życia codziennego w rozwiązywaniu problemów, nawiązywanie do doświadczeń.
Trudność: ruchliwość, wiercenie się, wstawanie na lekcji.

Kinestetycy z dominującą prawą półkulą mózgu (KP)

Uczenie się poprzez	Wspieranie uczenia się:
wyobraźnię, kreatywność, spontaniczność, intuicyjny (niewerbalny) odbiór informacji, myślenie symultaniczne (wiele wątków na raz), szybkie tempo – szybkie efekty, okazywanie emocji, wnioskowanie, podsumowywanie, wyzwania i rywalizację, przechodzenie od całości do części (od ogółu do szczegółu), koncentracje na idei tekstu, globalnym obrazie	Umożliwienie uczenia się we współpracy z osobami bardziej konsekwentnymi i spokojnymi. Częste przypominanie ile czasu zostało do zakończenia zadania. Podawanie celu lekcji i celów szczegółowych (np. czytania tekstu). Umożliwienie dochodzenia do celu w kreatywny sposób (bez instrukcji krok po kroku) Zapewnienie swobody w uczeniu się. Umożliwienie poruszania się. Zachęcanie do uczenia się przez eksperymentowanie (metoda prób i błędów). Prezentowanie diagramów, zdjęć, ilustracji. Uczenie się w ruchu, w nawiązaniu do doświadczeń – odgrywanie, dramatyzm, wizualizacja samych siebie. Uczenie się w domu w spokojnej atmosferze.
Trudność: nie kończą pracy, bo w wyobraźni już ja skończyli J, szybka zmiana zainteresowania, nie zwracają uwagi na szczegóły w czytanych tekstach.

Model społeczny

W modelu społecznym wyróżnić można  kolejne preferencje uczących się:

·         uczenie się w grupie (UG)

·         uczenie się w zespole (UZ)

·         uczenie się w parze (UP)

·         uczenie się indywidualnie (UI)

·         uczenie się z nauczycielem (UN

Uczący się w grupie dobrze komunikują się z innymi ludźmi.  Ważna jest dla nich swobodna wymiana opinii, potrafią słuchać i dążą do rozumienia innych ludzi. Zapamiętują, to, co mówią inni, a jednocześnie zdobyte informacje inspirują ich do własnych refleksji. Lubią dyskusje, wspólne poszukiwanie rozwiązań. Potrafią wyciągać wnioski i rozwijać pomysły innych osób. Osoby o takiej preferencji chętnie dzielą się swoją wiedzą, nie maja skłonności do rywalizacji. Poszukują konsensusu i tak starają się rozwiązywać konflikty i problemy.

Uczący się w zespole najlepiej czują się w sytuacji, gdy na początku ustalone są jasne zasady i przydział zadań i ról. Ważne jest dla nich, by zadania i rola, jakie im przypadną w udziale, odpowiadały ich zainteresowaniom i osobowości. W pracy zespołowej uznają swojego rodzaju hierarchę i chętnie akceptują lidera, o ile jest to osoba właściwa w tej roli.  Liderowanie dla niektórych osób jest ważną formą samorealizacji i daje możliwość zaprezentowania umiejętności społecznych nie zawsze docenianych w szkole. 

Uczniowie, którzy najlepiej czują się pracując w parze, potrzebują intymności, spokoju i zaufania. Nierzadko są to osoby dość nieśmiałe i spokojne. W zespole lub w czasie pracy w grupie zwykle nie przebijają się ze swoimi pomysłami, często uważają, że inni z pewnością maja więcej do powiedzenia. Czasami unikają wyrażania swojego  zdania publicznie, obawiając się ośmieszenia. Uczenie się w parze może być efektywne, jeśli uczniowie są dobierani w odpowiedni sposób w zależności od celu, jaki chcemy osiągnąć (uczniowie i nauczyciel). Praca dwójki uczniów uzdolnionych w danej dziedzinie służy temu, żeby rozwijali swój potencjał na miarę swoich możliwości. Mogą otrzymywać ambitne zadania lub sami planować swój rozwój i realizować własne cele. Uczniowie mniej uzdolnieni w danej dziedzinie mogą bez kompleksów wykonywać odpowiednio dobrane prostsze zadania. Natomiast uczenie się w parach mieszanych (np. uczeń, który nie radzi sobie z jakąś partią materiału, w parze z uczniem, który w danej dziedzinie może uchodzić za eksperta) jest skutecznym sposobem wzajemnej pomocy. Warto pamiętać o tym, że korzyści są obustronne. Z jednej strony - najgłębiej przetwarzamy wiedzę ucząc innych (to korzyść dla „eksperta”). Korzyści dla „słabszego”  ucznia - kolega może wytłumaczyć trudne zagadnienia prostym językiem, odwołując się do własnych doświadczeń w uczeniu się.

Dla uczących się indywidualnie najważniejsza jest niezależność i samodzielność. Często są to osoby introwertyczne, cenią sobie prywatność, lubią pracować w skupieniu. Koncentrują się na tekstach pisanych, lubią wyszukiwać informacje. Wolą rozwiązywać problemy same, w spokoju, we własnym tempie i na swój sposób. Dość często są to uczniowie, którzy mają skłonność do rywalizacji. Określają swoje cele i tworzą plany. Uczący się indywidualnie to osoby o dużej pewności siebie, zwykle uzdolnione intelektualnie, a jednocześnie mało oporne na krytykę z zewnątrz. Do niepowodzenia przyznają się niechętnie i dopiero wówczas, gdy już pokonają trudności i znajdą rozwiązanie.

Uczący się z nauczycielem potrzebują przewodnika i autorytetu, mają zwykle zaniżoną samoocenę, wiarę w siebie i swoje możliwości. Oczekują  stałego wsparcia i wyjaśnień, samodzielne podejmowanie wyzwań jest dla nich trudne lub wręcz niemożliwe. Pracują według ustalonego przez nauczyciela planu, a szczegółowa instrukcja pozwala im osiągać sukcesy w nauce. Na każdym etapie wykonywania zadania oczekują informacji zwrotnej od nauczyciela – tylko wtedy czują się bezpiecznie. 

Przedstawione cztery modele stylów uczenia się dotyczą indywidualnych cech psychofizycznych i osobowościowych – uwzględnienie ich w doborze metod nauczania pomoże uczniom osiągać sukcesy edukacyjne. Uczniowie i ich rodzice powinni otrzymać informacje na  temat stylów uczenia się, to pozwoli uniknąć wielu nieporozumień i błędów. Z jednej strony stworzenie odpowiednich warunków w domu, akceptacja zachowań dzieci w czasie nauki (słuchanie muzyki, poruszanie się, głośne mówienie, bawienie się piłeczką), a z drugiej – zrozumienie sposobu pracy nauczycieli, to czynniki sprzyjające osiąganiu przez uczniów wysokich wyników.  

Następne dwa modele dotyczą nauczania i tworzenia sytuacji edukacyjnych. Warto zastanowić się, w jaki sposób uwzględniając style uczenia się organizować proces edukacyjny w klasach w oparciu o te modele.

Model Honey i Mumfords

W tym modelu (zbliżonym do cyklu Kolba) wyróżnia się cztery osobne etapy uczenia się przez doświadczenie. Efektywne uczenie się przewiduje przejście przez wszystkie etapy, jednak rozpocząć ten proces można w dowolnym punkcie. Uczący się poruszają się wokół całego cyklu tak długo, dopóki nie będzie nauczony.  Każdy uczący  się preferuje jeden z etapów i używa go częściej i dłużej  niż innych.

1. Konkretne doświadczenie –  czytanie, słuchanie, wykonanie doświadczenia zgodnie z instrukcją, obserwowanie pokazów i eksperymentów, przypominanie sobie i opisywanie własnych doświadczeń i obserwacji.

Aktywiści - ludzie, którzy dobrze się uczą w tym etapie - są towarzyscy i otwarci, lubią nowe doświadczenia, pracę z innymi przy rozwiązywaniu problemów. Chętnie odgrywają różne role, eksperymentują w sposób spontaniczny, nie boja się popełniać błędy.

Nie uczą się efektywnie, kiedy słuchają wykładów, czytają lub piszą.

2. Refleksyjna obserwacja – refleksja i analiza doświadczenia, przeczytanych informacji lub treści wykładu, obserwacji eksperymentów i pokazów, własnych doświadczeń i obserwacji. Poszukiwanie odpowiedzi na pytania: co z tego wynika, co to oznacza poprzez dyskusję, sporządzanie notatki

Refleksyjni obserwatorzy  uczą się efektywnie przez obserwację i myślenie, wykazują się zazwyczaj dużą rozwagą. Rozpatrują różne możliwości, analizują rozwiązania, rozważają ich znaczenie, czasami zajmuje im to dużo czasu.  Ich wnioski są poparte argumentami.

Pracują efektywnie, jeśli musza przestrzegać ustalonego czasu i są „popędzani”.

3. Abstrakcyjna konceptualizacja – wyciąganie wniosków, rozpoznawanie zasad i schematów, odnajdywanie prawidłowości i reguł.

Ludzie, którzy dobrze uczą się w tym etapie.

Teoretycy wykazują się logiką myślenia i konstruują wnioski i teorie w procesie nauki. Lubią,  by działanie były poparte teorią, pomysłami i faktami. Chętnie zadają pytania i oczekują wyjaśnień.

Teoretycy  lubią uporządkowane zajęcia o jasnej strukturze.

4. Aktywne eksperymentowanie – wykorzystanie wniosków, realizacja nowych pomysłów, rozwiązanie problemów, tworzenie nowych tekstów, doświadczeń, rozwiązań.

Ludzie, którzy dobrze uczą się w tym etapie

Pragmatycy są praktyczni oraz lubią rozwiązywać konkretne problemy. W cyklu uczenia się

jest to faza planowania. Pragmatycy nie lubią długich dyskusji. Chcieliby jak najszybciej przystąpić do działania – wdrażać nowe pomysły w życie. Pragmatycy potrzebują powiązania teorii z praktyką, lubią uczyć się tego, co uznają za przydatne.  Teorie, zasady i reguły są dla nich tylko wówczas ważne, gdy dają się przełożyć na praktyczne działania. Lubią na bieżąco otrzymywać informacje zwrotną.

Model Blooma

Bloom wyróżnia trzy typy nauczania - uczenia się:  poznawczy – skupiony na wiedzy, emocjonalny

(związany z nastawieniem), psychomotoryczny (skoncentrowany wokół umiejętności).

Typ poznawczy

W modelu poznawczym uczący się rozpoczyna od zapamiętywania faktów, stara się je zrozumieć, ocenić, a następnie zastosować w sytuacjach praktycznych.  Uczenie się powinno przebiegać systematycznie krok po kroku. Uczący się przechodzi do kolejnego etapu po zakończeniu poprzedniego. Nauczyciel stosuje ten model w nauczaniu przedmiotów wymagających zrozumienia i stosowania wiedzy.

Etap	Przykład
Zapamiętywanie	„Zacytuj”
Rozumienie	„Wyjaśnij swoimi słowami”
Stosowanie	„Skorzystaj z instrukcji, zrób”
Analiza i ocena	„Wybierz sposób rozwiązania”
Tworzenie	„Rozwiąż problem”

Typ emocjonalny

W modelu emocjonalnym celem jest rozwijanie umiejętności społecznych, rozwiązywanie problemów, kształtowanie postaw. Uczniowie skupiają się na emocjach, wartościach i motywacji.

Etap	Przykład
Odbieranie wiedzy	„Posłuchaj”
Odpowiadanie	„Przedyskutuj”
Ocenianie	„Zobacz różnice i odrębność”
Organizowanie	„Poczuj się odpowiedzialny”
Internalizowanie	„Postrzegaj i oceniaj w sposób obiektywny”

Typ psychomotoryczny

W tym obszarze uczący się jest skupiony na rozwijaniu umiejętności fizycznych. Uczenie się również przebiega etapami.

Etap	Przykład
Percepcja	„Zaobserwuj”
Ustawianie	„Określ etapy powstawania”
Reakcja sterowana	„Złóż model według instrukcji”
Mechanizm	„Zrób to sam bez instrukcji”
Złożona reakcja otwarta	„Zrób to w nowej sytuacji”
Adaptacja	„Wytłumacz innym, jak to zrobić”
Zapoczątkowanie	„Utwórz program szkoleniowy, przeprowadź lekcję”