Cel lekcji, kryteria i B.Bloom

Jeśli uczeń wie, jaki jest cel lekcji, staje się bardziej odpowiedzialny za swoje uczenie się
Podanie uczniom jasnego celu, sformułowanego jako efekt pracy na lekcji, zwykle sprzyja jego osiągnięciu. W poradnikach metodycznych i programach nauczania mamy podane cele, jednak ich język nie zawsze będzie dla ucznia zrozumiały. Poza tym zwykle jest kilka celów lekcji i nauczyciel może głowić się nad tym, który z nich jest najważniejszy, który podać uczniom. Warto wyobrazić sobie końcowy efekt, dowód na to, że na lekcji nie straciliśmy czasu.
Wymagania szczegółowe dotyczące treści nauczania są wyraźnie określone w podstawie programowej i na tyle jasne, że stanowią doskonały punkt wyjścia do sformułowania celów poszczególnych lekcji lub bloków zajęć dotyczących konkretnego zakresu. Główny cel  to zwykle konkretna wiedza lub umiejętność, jaką uczeń powinien w czasie lekcji nabyć. Określenie celu jest pierwszym działaniem nauczyciela, który planuje efektywną lekcję, a wszystkie kolejne czynności muszą być bezpośrednio związane z celem.
W praktyce szkolnej najczęściej podajemy uczniom temat lekcji, który nie zawsze jest jednoznaczny i tożsamy z celem, jaki chcemy osiągnąć. Uczeń może więc nie zdawać sobie sprawy z tego, do jakiego punktu ma dojść. Można sobie wyobrazić sytuację, gdy idziemy z uczniami na spacer  do lasu. Jeśli nie określimy celu, do jakiego mamy dojść, to nasi podopieczni będą szli powoli, być może rozbiegną się, ktoś zostanie w tyle, a ktoś inny wybiegnie do przodu, a nauczyciel będzie się niepokoił, czy nic nikomu się nie stanie. Jeśli jednak przedstawimy cel, do którego podążamy (np. polana w lesie), sposób dojścia (np. wzdłuż oznaczonego szlaku) i może jeszcze coś atrakcyjnego u celu (np. ognisko, na które po drodze mamy nazbierać chrust), to uczniowie będą w sposób świadomy zmierzać do celu.
Warto zwrócić uwagę, że na spełnienie  wymagań podstawy programowej – to znaczy sprawienie, by każdy uczeń osiągnął przewidziany w wymaganiach poziom wiedzy i umiejętności – przewidziano  znacznie więcej godzin, niż zapisano wymagań. Jest to zrozumiałe, bo niektóre wymagania obejmują więcej niż jedną lekcję, np. „Uczeń opowiada o panowaniu Kazimierza Wielkiego, z uwzględnieniem powstania Akademii Krakowskiej i uczty u Wierzynka”  (historia).  Jednak są również takie – które nie zajmą całej lekcji (np.  „Uczeń wskazuje na mapie Kraków i państwo Kazimierza Wielkiego, umiejscawiając je w czasie” ).  Realizacja podstawy programowej nie wymaga więc nadmiernego pospiechu, znacznie ważniejsza jest  dokładność.
Dla nauczyciela określenie celu jest ważne, ponieważ pomoże mu w odpowiedni sposób zaplanować aktywności uczniów na zajęciach.  Określenie celów sprzyja refleksyjnemu podejściu do proponowanych w podręcznikach i poradnikach dla nauczycieli treści i metod pracy. Każda klasa jest innym zbiorem niepowtarzalnych indywidualności o zróżnicowanych potrzebach, tempie pracy, możliwościach. Świadomy celów nauczyciel będzie modyfikował scenariusz lekcji i przygotuje się na różne warianty. Łatwiej też podąży za sugestiami uczniów i da im szansę realizowania na lekcji własnych pomysłów, nierzadko przyspieszających i uatrakcyjniających uczenie się.
Osobą uczącą się i najbardziej odpowiedzialną za efekt końcowy jest każdy uczeń. Dlatego też cel lekcji powinien być sformułowane w taki sposób, by uczeń rozumiał, do czego powinien dążyć w czasie lekcji, jaki efekt końcowy ma być na tej lekcji osiągnięty.  Przy określaniu celu lub celów należy zadbać o to, by były one jasne i realne do osiągnięcia  w przewidzianym czasie, a jednocześnie – ambitne, stanowiące wyzwanie dla uczniów.
W formułowaniu celów poznawczych pomocne są cztery wyższe kategorie taksonomii  Benjamina S.Blooma, określające cele w sferze poznawczej (kognitywnej):
6) Tworzenie (synteza): skonstruować, podsumować, uogólnić, sporządzić, stworzyć, zaprojektować, napisać, opracować, skomponować,  rekonstruować, reorganizować, połączyć w całość, generować (język obcy: Uczeń potrafi  opracować grę edukacyjną i  instrukcję do niej w języku obcym),  biologia - Uczeń potrafi skomponować  dzienny jadłospis na podstawie danych osoby (wiek, kondycja fizyczna i psychiczna), fizyka - Uczeń potrafi skonstruować model przedstawiający zjawisko fizyczne)
5) Ocena (ewaluacja): krytycznie ocenić, podać argumenty za i przeciw,  osądzić, poprawić, zweryfikować,  decydować, krytykować,  uzasadnić, oszacować, wywnioskować (język polski, język obcy - Uczeń potrafi ocenić  postać  literacką, informatyka, język polski, godzina wychowawcza - Uczeń potrafi podać argumenty za i przeciw korzystaniu z nowoczesnych technologii, różne przedmioty: Uczeń potrafi uzasadnić zastosowanie wybranej strategii do rozwiązania problemu)
4) analiza: rozróżnić, wskazać różnice i podobieństwa,  powiązać, skorelować, przedyskutować, przeprowadzić debatę, przedstawić wnioski,  zakwestionować, wykonać doświadczenie, zbadać, skategoryzować, rozwiązać, stworzyć diagram (język niemiecki - Uczeń potrafi przedstawić  różnice i podobieństwa w systemie oświatowym Polski i Niemiec, matematyka, informatyka  - Uczeń potrafi przedstawić  w formie wykresu warunki lokat terminowych w trzech bankach, matematyka - Uczeń potrafi zakwestionować  zasadność utworzenia lokaty w banku A).
3) zastosowanie wiedzy:  interpretować, korzystać, manipulować,  wdrażać, obliczać, zmieniać, wybierać, konstruować, budować, pokazywać, rozwijać, znaleźć rozwiązanie, ilustrować, organizować,  rozwiązywać, używać, modyfikować, zaplanować (matematyka - Uczeń umie zinterpretować  wykres kołowy, przyroda - Uczeń potrafi zaplanować doświadczenie ilustrujące przewodzenie ciepła, biologia - Uczeń umie zbudować model  komórki (np. pantofelka) na podstawie rysunku).

Jeśli uczeń wie, jakie umiejętności i treści powinien opanować, uczy się w sposób świadomy
Elementem oceniania kształtującego nierozerwalnie związanym z celami i stanowiącym pomost do informacji zwrotnej są właśnie kryteria osiągnięcia celu, nazywane też nacobezu – na co będę zwracać uwagę, by stwierdzić, czy cel został osiągnięty i w jakim stopniu. Kryteria osiągnięcia celów najłatwiej jest  sformułować zadając sobie pytanie po czym poznam, że moi uczniowie  „potrafią”  lub „umieją” to, co założyliśmy w celu głównym. Kryteria osiągnięcia celów mogą mieć cechy  celów operacyjnych, powinny być  konkretne, mierzalne i szczegółowe. Powinny doprecyzować cel i/lub wskazać kroki, jakie prowadzą do jego realizacji.
Zadanie sobie pytania, po czym poznam, że cel został osiągnięty,  ułatwia formułowanie kryteriów. Powinny one być bardzo konkretne, często używa się wręcz liczb do ich doprecyzowania. W przypadku celu „Opiszesz swojego przyjaciela” mogą to być:
- podasz imię i wiek przyjaciela
- powiesz, gdzie mieszka
- wymienisz 4 cechy wyglądu zewnętrznego: wzrost, kolor oczu, kolor włosów, posturę
- wymienisz 6 cech charakteru
- podasz dwie czynności, które lubicie wykonywać razem
- w opisie zastosujesz właściwe formy gramatyczne.
Uczeń dokładnie wie, jaką pracę ma wykonać, jakie są oczekiwania nauczyciela, a nauczyciel nie ma kłopotu z ocenia pracy ucznia udzielając mu informacji zwrotnej lub wystawiając stopień zgodnie z ustalonymi kryteriami. Ta jawność jest jednym z elementów budowania atmosfery uczenia się opartej na zaufaniu do nauczyciela i samodzielności ucznia. W wielu sytuacjach, np. w  przypadku pisemnej pracy uczniowie znając cel sami potrafią określić kryteria, zwykle stawiają sobie poprzeczkę wysoko.
Opracowanie kryteriów osiągnięcia celów jest również niezwykle pomocne przy konstruowaniu sprawdzianów – nacobezu stanowi gotową kartotekę.  W praktyce podawanie kryteriów może odbywać się na każdej lekcji bezpośrednio po celach lub też zbiorczo w momencie, kiedy nauczyciel przystępuje do kolejnego dużego tematu. Technicznym rozwiązaniem, pozwalającym zaoszczędzić czas na lekcjach jest rozdanie uczniom gotowych kart z wydrukowanym nacobezu do działu (kilku lekcji). Uczniowie wklejają je do zeszytów i mogą samodzielnie kontrolować swoje postępy, odwoływać się do zapisów w przypadku nieobecności. Ważne jest, że uczeń poznaje wymagania do sprawdzianu nie przed lekcją powtórzeniową, lecz przed przystąpieniem do uczenia się. Dzięki temu może samodzielnie monitorować swoje postępy, określać, co już potrafi i wie, a nad czym powinien popracować. Nauczyciel dzieli się swoją „tajemnicą” z zainteresowanymi, a uczniowie stają się podmiotami uczenia się, a nie tylko nauczanymi.
Konkretne kryteria okażą się również przydatne  w spełnieniu innego wymogu podstawy programowej, zapisanego w jej wstępie do każdego przedmiotu nauczania.  „Każdy uczeń jest oceniany na co dzień, w trakcie całego roku szkolnego przez swoich nauczy cieli. Właściwie stosowana bieżąca ocena uzyskiwanych postępów pomaga uczniowi się uczyć, gdyż jest formą informacji zwrotnej przekazywanej mu przez nauczyciela (…) Ocenianie bieżące powinno być poprzedzone przekazaniem uczniowi kryteriów oceniania, czyli informacji, co będzie podlegało ocenie i w jaki sposób ocenianie będzie prowadzone.”[1].
W formułowaniu nacobezu  można zastosować czasowniki zarówno z wyższych, jak też niższych  poziomów taksonomii Blooma.
2)      Rozumienie: wyjaśniać, dobierać, przetłumaczyć, lokalizować, porządkować,  klasyfikować, opowiedzieć, podać przykłady, parafrazować itp.
1)      Wiedza: nazwać, dopasować, definiować, wskazać, podkreślić, rozpoznać, wymienić, wyliczyć, powtórzyć, uporządkować, wyznaczyć itp.

Cel dla ucznia:  Potrafię krytycznie ocenić  sposób, w jaki Rzymianie rządzili swoim państwem
(Wymaganie z podstawy programowej gimnazjum: uczeń umiejscawia w czasie i charakteryzuje system sprawowania władzy oraz organizację społeczeństwa w Rzymie republikańskim i cesarstwie).
Kryteria (dla ucznia)
  • wymieniam i wyjaśniam pojęcie: republika, senat, konsul, patrycjusze, plebejusze, trybuni ludowi;
  • podaję datę powstania miasta;
  • wskazuję, kto był  założycielem Rzymu;
  • wyjaśniam symbol Rzymu;
  • wymieniam wszystkich urzędników, podaję  ich zakres obowiązków;
  • porównuję sposób rządzenia  w  Rzymie  republikańskim  i cesarstwie.



[1]  O potrzebie reformy programowej kształcenia ogólnego, Zbigniew Marciniak, str. 11-12

Brak komentarzy: