Angażowanie uczniów

Jeżeli z jakiś powodów musimy przyprowadzić lekcję „transmisyjną” (nauczyciel mówi – uczniowie słuchają), to powinniśmy zatroszczyć się o angażowanie uczniów. Wiadomo, że samo słuchanie nie jest najbardziej efektywnym sposobem uczenia się. Nowe konstrukty w mózgu powstają jedynie wówczas, jeśli uczący się jest aktywny.

Refleksja nad tym czego się uczymy jest elementem wszystkich strategii angażowania. Uczniowie powinni mieć okazje i czas na analizowanie materiału, odnajdywanie niezrozumiałych elementów, określanie stopnia opanowania nowych treści. Refleksja może odbywać się indywidualnie lub w grupie. Najkorzystniejsze jest   stosowanie takiej procedury, że najpierw refleksja dokonywana jest indywidualnie, a dopiero potem uczniowie porównują swoje spostrzeżenia i wnioski  i o nich dyskutują.  Dla nauczyciela poznanie refleksji uczniów stanowi źródło informacji na temat stopnia zrozumienia treści i sposobu rozumowania uczniów.

Można zaproponować technikę WCU. Na początku lekcji uczniowie wypełniają dwie pierwsze kolumny: WIEM i CHCĘ SIĘ DOWIEDZIEĆ. W czasie zajęć lub podsumowania – sporządzają notatkę w trzeciej kolumnie UMIEM.

WIEM	CHCĘ SIĘ DOWIEDZIEĆ	UMIEM

Dzięki zastosowaniu tej techniki nauczyciel może zorientować się na początku lekcji, jaką wiedzą na dany temat dysponują uczniowie.  Wtpełnienie drugiej kolumny zachęca do stawiania pytań.  Uczniowie są na ogół odzwyczajeni od tej formy aktywnosci. Wydaje się, że w szkole zadawanie pytań jest domeną nauczycieli. A przecież mózg pracuje afektywniej, jeśli dostrzega przydatnośc wiedzy i jest ona zgodna z jego zainteresowaniami. „CHCĘ SIĘ DOWIEDZIEĆ” może być wskazówką dla nauczycieli, jakim zagadnieniom poświęcić więcej uwagi, by sprostać oczekiwaniom uczniów.  Ostatnią kolumnę mogą wypełniać uczniowie samodzielnie lub po refleksji w grupach.

Przy omawianiu nowo poznanych treści wspólna nauka przynosi kilka korzyści. Przede wszystkim uczniowie mogą spojrzeć na nowe treści z różnych perspektyw. Badania nad uczeniem się wskazują ponadto na to, że interakcja w grupie nie tylko wspiera zdobywanie wiedzy, ale też daje uczniowi świadomość własnej wiedzy, którą bez takiej interakcji osiągnąć jest trudno (jeśli w ogóle jest to możliwe) .  Uczenie się w grupie jest efektywne wówczas, jeśli grupy są odpowiednio dobrane, a ich wielkość nie przekracza 4 osób. Optymalnie nauka przebiega w grupach 2-3 osobowych, które łatwo jest utworzyć w układzie klasowym z dwuosobowymi ławkami uczniowskimi.

1.            Streszczenie

Przy przekazywaniu nowych treści w formie podającej należy pamiętać o tym, że zdolność aktywnego słuchania czy obserwacji jest krótkotrwała. Można sprawić, że uczniowie słuchają narracji nauczyciela z większym zaangażowaniem i zainteresowaniem, a zatem  przez dłuższy czas, jeśli opowieść jest ciekawa, pełna humoru i anegdot, lecz nie ma pewności, czy  z tej opowieści uczniowie zapamiętają informacje o znaczeniu kluczowym dla procesu uczenia się.  Ćwiczeniem, wpływającym na rozwój pamięci jest streszczenie informacji uzyskanych od nauczyciela. Uczniowie samodzielnie zapisują najważniejsze ich zdaniem informacje  przedstawione przez nauczyciela - streszczają jego wypowiedź, a następnie sprawdzają, czy podobne treści zanotowały inne osoby (w parach lub grupach). Na zakończenie wybrani uczniowie odczytują swoje streszczania a nauczyciel  określa, co było w nich najważniejsze i uzupełnia ewentualne braki. Streszczenie ćwiczy pamięć i umiejętności selekcjonowania informacji.  W odróżnieniu od sporządzania notatek streszczenie powinno nastąpić po całym wykładzie/prelekcji/pogadance nauczyciela.

2.            Sporządzenie notatek

Nauczyciel powinien przeznaczać czas na sporządzenie notatek, podsumowania fragmentu wypowiedzi lub obserwacji.  Należy również zastanowić się nad pytaniem, na jakie uczniowie powinni  udzielić odpowiedzi w swojej notatce i zdecydować, w którym momencie pytanie zostanie zadane (przed czy po prezentacji nowych treści).  Przykładowe pytania ogólne to: Co chciał/aby/ś zapamiętać? Co Cię zaciekawiło?  Co jest w tym najważniejsze? Pytania mogą być  bardziej szczegółowe i dotyczyć konkretnych zagadnień związanych np. z kryteriami osiągnięcia celów lekcji. Przy formułowaniu pytań warto uwzględnić  różne ich poziomy – od takich, które wymagać będą powierzchownego przetwarzania  (zapisanie dosłownej informacji) po takie, które wymagają  głębokiego przetwarzania (wnioski, argumenty podważające podane informacje, całościowy obraz, z czym wiążą się uzyskane informacje).

Uczniowie mogą sporządzać notatkę samodzielnie, a potem porównać ja z tym, co zapisał inny uczeń. Innym rozwiązaniem jest dyskusja w parach i  sporządzenie wspólnej notatki lub podsumowania. W każdym z tych przypadków  nauczyciel powinien sprawdzić, czy uczniowie rzeczywiście dostrzegli informacje o znaczeniu kluczowym i je zapisali.

W starszych klasach można wprowadzić przedstawiony poniżej sposób notowania.

?	Notatki w trakcie  wykładu/prelekcji/pokazu/pogadanki/doświadczenia	J
Wnioski:

W środkowej kolumnie uczniowie notują na bieżąco wszystkie informacje. W kolumnie „?” – pytania, jakie nasuwają im się w trakcie słuchania lub obserwacji. W trzeciej kolumnie – wszystko, co ich rozbawiło lub rozśmieszyło. Na końcu (lub jako praca domowa) pojawiaja się wnioski lub najważniejsze zagadnienia poruszane w trakcie lekcji. Oczywiście warto przyjrzeć się wnioskom uczniów i w miarę potrzeb korygować je.

3.            Opracowanie pytań i przewidywanie

Ta technika polega na zastanowieniu się przez uczniów nad tym, jakie jeszcze  informacje są potrzebne do pełnego zrozumienia  zagadnienia, i opracowaniu pytań do nauczyciela po zapoznaniu się z częścią treści lub całym materiałem informacyjnym.  Uczniowie opracowują pytania indywidualnie lub w grupach. 

Inną formą jest przewidywanie, co nastąpi w kolejnej części prezentacji, stawianie hipotez co do wyniku doświadczenia czy wydarzeń w kolejnej części  filmu.  Również w tym wypadku nauczyciel  zachęca uczniów do wypowiedzi.

4.            Pozawerbalne przedstawienie informacji

Sporządzenie notatek, streszczenia, podsumowania i opracowanie pytań należą do werbalnych metod angażowania uczniów – we wszystkich tych przypadkach stosujemy językowe formy przetwarzania informacji.  Dla wielu uczniów bardziej trafnym sposobem będzie stosowanie  technik pozawerbalnych: tworzenie mapy mentalnej lub innego przedstawienia graficznego,  tworzenie modelu,  rysowanie obrazu lub piktogramu czy tworzenie kinestetycznych reprezentacji treści (np. pokaz czy inscenizacja). Takie formy pracy uwzględniają wielorakie kanały sensoryczne uczniów i wspomagają przetwarzanie informacji przez kinestetyków i wzrokowców.  Takie formy przedstawiania informacji wymagają analizy treści, zastanowienia się, co z czym się łączy, uwewnętrzniania wiedzy.