Debata

Kiedy słucham telewizyjnych i radiowych debat i dyskusji najczęściej odnoszę wrażenie, że znalazłam się w kurniku: pianie kogutów  na wsi o poranku,  gdakanie kur, nikt nikogo nie słucha, każdy  chce zaistnieć, zabłysnąć i przekrzyczeć innych.  A przecież można dyskutować inaczej. Warto się tego nauczyć. Jeśli zastosujemy debatę na lekcjach, umożliwimy młodym ludziom nabycie umiejętności przydatnych w życiu:  obrony poglądów, dyskutowania, argumentowania, selekcjonowania informacji i krytycznego myślenia. Dzieciaki uczą się występować publicznie, nabierają tzw. kindersztuby.  Udział w debacie zachęca do patrzenia na problem z różnych punktów widzenia, do kwestionowania utartych przekonań i stereotypów w myśleniu. W czasie przygotowania do debaty uczniowie poszukują informacji, nierzadko poznają poglądy filozofów i autorytetów w dziedzinie nauki  poszerzając tym samym swoja wiedzę.  Poglądy i opinie przedstawiają w formie logicznych argumentów, które mają przekonać innych o słuszności prezentowanego poglądu. Ponieważ debatujący muszą przekazywać swoje myśli w sposób zorganizowany, klarowny i przekonujący w ograniczonym czasie, zyskują umiejętność, która jest nieoceniona w życiu zawodowym i osobistym.

O tym, czy zespól będzie bronił tezy, czy występował przeciwko niej, decyduje losowanie przed samą debatą. Dzięki temu w czasie przygotowań uczniowie muszą  przeanalizować zagadnienie ze wszystkich stron, przygotować argumenty za i przeciw, co z kolei  sprawia, że zespół uczy się współpracy, planowania, podziału zadań i dyskutowania w swoim gronie.

Debata może być również narzędziem rozwiązywania problemów, jakie występują w szkole, sprzyja podejmowaniu roztropnych i wyważonych decyzji. W ten sposób decydowaliśmy o różnych sprawach w klasie. Przeprowadziłam m.in. debatę, której teza brzmiała:   „Nie da się wychować dziecka bez stosowania kar i nagród”. Uczniowie debatowali  na temat kar i nagród, jakie stosują rodzice i ich skutków. W charakterze publiczności i jednocześnie jurorów wystąpili  rodzice i było to dla nich interesującym doświadczeniem.  Usłyszeli, które z metod oddziaływania na dzieci są skuteczne, przyjazne dla dziecka i budujące pozytywne relacje i adekwatną samoocenę, które sposoby postępowania budują w dziecku poczucie własnej wartości, a które – wręcz przeciwnie.  Zwyciężyła antyteza, pokazująca inne sposoby rozwiązywania problemów wychowawczych.  A stało się tak między innymi dlatego, że  do każdej debaty młodzież przygotowuje się bardzo starannie. 

Debatowanie jest dla uczniów świetną zabawą.

Zasady debaty:

• Podstawą debaty jest teza
• Debatują dwie strony: strona propozycji (obrońcy tezy) i strona opozycji (przeciwnicy tezy).
• Każdą ze stron reprezentuje równa liczba mówców, którzy wypowiadają się naprzemiennie.
• Debatę prowadzi Marszałek, osobą wspomagającą jest  Sekretarz.
• Zwycięzców wybiera publiczność  lub jurorzy.

Teza w debacie jest zwykle jednozdaniowym stwierdzeniem.  Nie jest pytaniem, chociaż może się z niego wywodzić.  Temat debaty jako metody nauczania wynika z podstawy programowej, a w przypadku godzin wychowawczych - z programu wychowawczego. Zespoły uczniowskie przygotowując argumenty do debaty zbierają informacje w różnych źródłach, przeszukują Internet, zasięgają opinii ekspertów, by uzyskać argumenty „za” i „przeciw”, oceniają przydatność uzyskanych informacji i wybierają te, które ich zdaniem są ważne. Nieocenione są debaty na godzinach wychowawczych, gdyż właściwie każdy temat można „rozpracować” tą metodą: od zasad zachowania w klasie, poprzez wybór miejsca na wycieczkę szkolnej po konkretne pojawiające się w zespole uczniowskim problemy wychowawcze. 

Przykładowe tezy:

Geografia: Podróże po Polsce są najciekawsza formą spędzenia urlopu (podstawa programowa: uczeń analizuje i interpretuje treści map ogólnogeograficznych, tematycznych, turystycznych; projektuje i opisuje trasy podróży na podstawie map turystycznych, topograficznych i samochodowych; wykazuje na przykładach walory turystyczne Polski oraz opisuje obiekty znajdujące się na Liście Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego Ludzkości).

Język obcy:

• Lepiej jest mieszkać na wsi niż w mieście (podstawa programowa: dom, np. miejsce zamieszkania, opis domu, pomieszczeń domu i ich wyposażenia);
• Lepiej jest mieć kota niż psa (p.p.: świat przyrody – zwierzęta);
• Każdy z nas ma wpływ na środowisko i jego ochronę (p.p: świat przyrody - zagrożenie i ochrona środowiska naturalnego, klęski żywiołowe);

Jedna z debat, jakie prowadziłam na niemieckim w gimnazjum dotyczyła tezy „Polski system szkolnictwa jest bardziej efektywny od niemieckiego”. Uczniowie zdobyli informacje na temat systemu oświatowego Niemiec (rodzaje szkół), przedmiotów nauczania, sposobów oceniania itp.

Sposób organizacji debaty:

• W debacie  biorą udział dwie strony:  strona propozycji to obrońcy tezy, ich argumenty maja przekonać widownię lub jurorów do prezentowanego w tezie punktu widzenia.  Zadaniem drugiej strony - opozycji jest przedstawienie argumentów, które tezę obalą.  Podział na dwie strony: za i przeciw dyskutowanej tezie, jest podstawą debaty. 
• Organizacja sali  powinna być taka, by strony mogły widzieć siebie nawzajem -  ławy  strony proponującej tezę i strony przeciwnej są ustawione naprzeciw siebie, na wzór parlamentu brytyjskiego.  Na ławie środkowej, ustawionych prostopadle do obu stron debatujących, zasiadają jurorzy, jeśli takowi są, a za nimi publiczność. 
• Marszałek  kieruje debatą, otwiera ją i zamyka.  Na początku przedstawia tezę, następnie udziela głosu kolejnym mówcom.  Jeśli  dyskutant narusza przyjęte formy grzecznościowe,  Marszałek ma prawo odebrać mu głos, a nawet wyłączyć go z dyskusji. 
• Marszałek powołuje sekretarza debaty, którego zadaniem jest pomiar czasu i sygnalizowanie dzwonkiem, że czas wypowiedzi został przekroczony. Wówczas mówca może jedynie dokończyć rozpoczęte zdanie i podziękować słuchaczom za uwagę.
• Każdą ze stron reprezentuje równa liczba mówców, którzy wypowiadają się naprzemiennie. W  debacie może uczestniczyć 4-5 mówców z każdej strony.
• Mówcy mają konkretne zadania do wykonania, obowiązuje ich też określona procedura postępowania, uczestnicy wypowiadają się wówczas, gdy Marszałek udziela głosu. 
• Każdy z mówców rozpoczyna swoją wypowiedź od zwrócenia się do Marszałka („Szanowna Pani Marszałek”),  jurorów (Szanowne Jury”), strony przeciwnej („Szanowni oponenci”), widowni („Droga publiczności”). 
• Debatę rozpoczyna pierwszy mówca po stronie tezy (propozycji), którego zadaniem  jest zdefiniowanie problemu, przedstawienie tezy i jej wyjaśnienie oraz  przedstawienie zarysu argumentacji, jaką  zaprezentują kolejni mówcy tej strony.  Mówca kończy swoja wypowiedź słowem „Dziękuję”,  po czym Marszałek oddaje głos pierwszemu mówcy ze strony przeciwników tezy. Ten z kolei przedstawia sposób rozumienia tezy przez swój zespół  i argumenty, które rozwiną kolejni mówcy.
• Mówcy występują naprzemiennie, a czas ich wypowiedzi jest ograniczony np.  do 3 minut.
• Zadanie ostatnich mówców polega na obaleniu argumentów przedstawionych przez stronę przeciwną. Muszą oni uważnie słuchać wypowiedzi (zwykle robią sobie notatki)  i  dość szybko reagować  na sytuację.  Pomocne jest bez wątpienia to, że przygotowując się do debaty  zespół musiał zebrać argumenty za i przeciw.
• W czasie debaty oprócz  regulaminowych wystąpień mowców obu stron są też możliwe niespodzianki: pytania i uwagi. Zasady ich zgłaszania  łącza się z pewnym rytuałem:  osoba, która chce zadać pytanie lub wygłosić uwagę kładzie prawą rękę na swej potylicy, a lewą unosi do góry i informuje – „Pytanie” albo „Uwaga”. Mówca może udzielić głosu pytającemu (mówiąc „Proszę”) lub odmówić (mówiąc „Dziękuję”). W przypadku zgody  czas mówcy wydłuża się o czas zabrany przez pytającego.   Mówca odpowiada na pytanie polemisty lub komentuje uwagę i kontynuuje swoje wystąpienie. Marszałek dba o to, by nie nastąpiła wymiana zdań między mówcami.

Zwycięzców debaty wybiera publiczność  lub jurorzy.  Widownię mogą stanowić uczniowie równoległej lub innej klasy. Mogą to być uczniowie tej samej klasy, którzy np. przygotowali się do innej debaty. Swój wybór mogą określić przez głosowanie lub zmianę miejsc. Głosowanie następuje  dwukrotnie – przed debatą i po jej zakończeniu.  Wygrywa ten zespół, który „przeciągnął” na swoja stronę więcej widzów.   Jurorem może być również nauczyciel, wówczas powinien przygotować sobie  kartę oceny, która zawiera punktację dotyczącą np. wierność tematowi i przygotowanie argumentacji, umiejętność reagowania na argumentację strony przeciwnej, podawania źródeł informacji oraz określone kryteria oceny każdego mówcy (w przypadku języka obcego może to być komunikatywność, bogactwo słownictwa, użycie nowych pojęć i terminów, płynność wymowy itp.). Kryteria powinny być uczniom znane przed debatą.